ปมค้างใจเป็นปัญหาที่ลึกที่สุดของโรคซึมเศร้าที่นานและการกินยาแล้วไม่ได้ผลเท่าที่ควร
บรรยายโดย : อาจารย์นายแพทย์ ประเวช ตันติพิวัฒนสกุล
(จิตเวชศาสตร์ทั่วไป ศิริราชพยาบาล)
ที่มาคลิป : ปลดล็อกกับหมอเวช
เว็บไซต์ : www.morprawate.com
มีงานวิจัยที่พบว่า คุณภาพหรือประเภทของเชื้อจุลินทรีย์ที่มีอยู่ในลำไส้ของเรา ส่งผลต่อโรคหรือสุขภาพของเรา เช่น อัลไซเมอร์ โรคซึมเศร้า โรคเบาหวานดังนั้น การเปลี่ยนแปลงแนวโน้มของโลกแห่งงาน ซึ่งปัจจุบันก็อยู่ในช่วงของอัตราเร็วของการเปลี่ยนแปลงอย่างรุนแรงมาก ๆ นะครับ ผมพบคนที่จบปริญญาตรี ปริญญาโท อายุ 20-30 จำนวนมาก ที่ญาติมาปรึกษาว่าจบแล้วไม่ไปทำงาน สาเหตุก็เพราะว่า การศึกษาก็ไม่ทำให้เราพร้อมจะไปทำงาน และงาน คนก็ไม่อยากไปทำงานกินเงินเดือนที่มีเงินน้อย พร้อม ๆ กันกับการที่เขารู้สึกไม่ภูมิใจในตัวเอง ไม่มีความเชื่อมั่น นะครับ ตรงนี้ก็เลยกลายเป็น สิ่งที่ทำบั่นทอนความภูมิใจของตัวเองลง นะครับ ตำแหน่งงานใหม่ ๆ ที่เกิดขึ้น ก็เป็นสิ่งที่ต้องการทักษะที่คนที่กำลังจบมาไม่ตรงกันครับ โลกในสังคมตะวันตกก็กำลังเจอปรากฏการณ์ใหม่อันนี้ ก็คือ มีคนว่างงานในอัตราที่ต้องการกลุ่มที่เป็นด้านเทคโนโลยี ซึ่งเป็นรุ่นใหม่ แต่คนจบมาก็มาเพื่อทำงานกลุ่มนี้ไม่มี แล้วคนกลุ่มนี้ก็จะตกงาน นะครับ มีคนตกงาน แต่มีตำแหน่งงานว่าง เพราะมันไม่เข้ากันนะครับ การคิดเปรียบเทียบระหว่างตัวเรากับคนอื่นทั่วโลก ระหว่างตัวเรากับคนทั้งประเทศผ่านโซเชียลมีเดีย ทำให้เราพอใจในตัวเองน้อยลง การค้นหาตัวเองไม่เจอก็ทำให้เราไม่สามารถมีความสุขและความภูมิใจในสิ่งที่ทำในแต่ละวัน อันนี้ก็เป็นส่วนหนึ่งที่ทำให้มันบั่นทอน ความภูมิใจในตัวเอง แล้วก็เป็นปัจจัยสำคัญที่ทำให้เราติดกับดัก ของความเชื่อในเรื่องการต้องมีเงิน การคิดเปรียบเทียบ การทนทำงานซ้ำ ๆ และการหาตัวเองไม่เจอ ไปสู่การไม่มีความภูมิใจ แล้วก็เป็นปัจจัยเสี่ยงของโรคซึมเศร้าครับ ถ้าจะแก้ตัวนี้จะแก้ได้ยังไงบ้าง คุณคงลองมองย้อนกลับไปดูนะครับว่า เอ๊ะ จะทำยังไงให้เราไม่ต้องไปคิดเปรียบเทียบมากเกิน ในทางที่ทำให้เรารู้สึกด้อย จะทำยังไง ที่ทำให้เราไม่มีค่านิยมที่เน้นเงินเป็นหลักอย่างเดียว จนกระทั่งเราลืมหาตัวเอง คือ เลือกแต่งานที่ให้เงิน แต่ไม่รู้ว่าเราถนัดและชอบอะไร นะครับ
การค้นหาตัวเองและการวางตัวเองให้ลงในระดับที่ตัวเองพอใจได้ และก็การเลือกที่จะไม่เสพข้อมูล ที่เป็นการเปรียบเทียบ และยิ่งทำให้เรารู้สึกว่า เราต้องเร่งหาเงิน แม้ว่าจะต้องหามรุ่งหามรุ่งหามค่ำ ไม่ได้เป็นตัวเองก็ยอม อันนี้คือ จะแลกมาด้วยความรู้สึกหลงว่า เอ๊ะ ตัวเองกำลังยืนอยู่ตรงนี้ทำไปเพื่ออะไร นะครับ อันนี้คือ ปัจจัยที่ 2
ปัจจัยที่เป็นสาเหตุโรคซึมเศร้า : วิถีชีวิตของเราหลุดออกจากธรรมชาติมากเกินไป
ปัจจัยที่สาม ครับ วิถีชีวิตของมนุษย์เราปัจจุบันห่างไกลกับธรรมชาติมาก นะครับ ผมพูดบ่อยมากนะครับ การกิน การนอน การออกกำลังกาย นี้เป็นฐานของระบบชีวภาพของเรา ตอนนี้ การกินของเราก็กินไม่เหมือนเดิม นะครับ เรากินอาหารที่ผ่านกระบวนการผลิต สามารถมีอายุยืนยาวอยู่บนหิ้งได้ เรากินอาหารที่มีน้ำตาลผสมอยู่เยอะ นะครับ เรานอนไม่ค่อยพอครับ จัดเวลาไม่ค่อยเหมือนชีวภาพของเรา แล้วเราไม่ค่อยได้เคลื่อนไหว แล้วไม่ค่อยโดนแสงแดด แล้วไม่ได้เดินเท้าเปล่าอยู่บนพื้นทราย แล้วเราก็ปลอดเชื้อมากเกินไป นะครับ หมายถึงว่า สิ่งแวดล้อมของเราฆ่าเชื้อตายเรียบ แล้วมันมีผลย้อนกลับมาที่การที่ระบบชีวภาพของร่างกายเราได้รับผลกระทบจากการที่เราอยู่ในที่ที่สะอาดเกิน นะครับ รายละเอียดเรื่องนี้เคยพูดกันไปบ้าง นะครับ เกี่ยวข้องกับเชื้อโรคในลำไส้ เชื้อจุลินทรีย์ในลำไส้ของเรา ซึ่งเปลี่ยนหน้าตาไป จากการที่เราทำความสะอาดรอบตัวมากไป วิถีชีวิตไม่มีการกิน การนอน การออกกำลังกายเหมือนเดิม ก็ส่งผลกับระบบชีวภาพเรานะครับมีงานวิจัยที่พบว่า คุณภาพหรือประเภทของเชื้อจุลินทรีย์ที่มีอยู่ในลำไส้ของเรา นะครับ ส่งผลต่อโรคหรือสุขภาพของเรา โรค เช่น อัลไซเมอร์ โรคซึมเศร้า โรคเบาหวาน สัมพันธ์กันกับเชื้อจุลินทรีย์ในลำไส้ของเรา ซึ่งคนที่กินยาปฏิชีวนะมาก ๆ มันก็จะฆ่าเชื้อจุลินทรีย์ทั้งที่ดีและก็ฆ่าเชื้อที่เป็นเชื้อโรคด้วย ที่เป็นเชื้อทำให้เราป่วย นะครับ สิ่งเหล่านี้ล้วนแล้วแต่เป็นการเปลี่ยนแปลงวิถีชีวิต ที่ส่งผลกระทบกับระบบชีวภาพของเรา วิธีแก้ในเรื่องนี้เหรอครับ ก็ง่าย ๆ ครับ กินนอน ออกกำลังกาย แล้วจัดสิ่งแวดล้อมให้หลากหลาย ระวังอย่าสะอาดเกิน อย่ากินยาปฏิชีวนะบ่อยเกิน นะครับ ปัจจุบันมีปัญหามากเลย เรื่องยาปฏิชีวนะ อันนี้เป็นตัวอย่างนะครับ ว่าการที่เราใช้ชีวิตห่างไกลกับธรรมชาติ มีส่วนทำให้เราเสี่ยงกับการเป็นโรคซึมเศร้า ถ้าจะเน้นคนที่ป่วยเป็นโรคซึมเศร้า
เวลาที่เขามาหาผม ผมจะถามว่า หนึ่ง ออกกำลังกายไหม นะครับ ถ้าไม่ได้ออกกำลังกาย นี่จะเป็นคำแนะนำอันหนึ่งที่ง่ายที่สุด แม้ว่าเขาจะทำยากพอสมควร นะครับ สอง นอนพอหรือเปล่า นะครับ ถ้านอนไม่พอ นะครับ สมองรวน ครับ แล้วก็เพียงพอกับการไปกระตุ้นให้ระบบชีวภาพรวนตาม เพราะเวลาเรานอนไม่พอ มันจะส่งผลกับฮอร์โมนหลายตัว นะครับ กินอาหารอย่างไร นะครับ พวกนี้ก็ส่งผลกับสภาพอารมณ์ด้วยเช่นกัน อันนี้คือปัจจัยที่ 3 ครับ คือ วิถีชีวิตของเราหลุดออกจากธรรมชาติมากเกินไป นะครับ
ปัจจัยที่เป็นสาเหตุโรคซึมเศร้า : ทักษะทางความคิดและทักษะการจัดการปัญหาไม่ทันกับการเปลี่ยนแปลง
ปัจจัยที่สี่ ครับ เป็นปัจจัย สามปัจจัยแรกเนี่ยเป็นปัจจัยใหญ่ ๆ นะครับ ซึ่งมันเกิดจากการเปลี่ยนแปลงในระดับมหภาคที่ส่งผลกับคนในระดับบุคคล นะครับ บางครั้งเราไม่ต้องการ แต่ลูกหลานของเรา ครอบครัวของเรา ก็ได้รับผลกระทบ เช่น การเปลี่ยนเป็นสังคมเมือง การต้องอยู่รอดในทางเศรษฐกิจ สิ่งเหล่านี้ล้วนแล้วแต่ส่งผลกระทบทั้งนั้นเลย นะครับ แต่ปัจจัยที่ 4 และปัจจัยที่ 5 จะเป็นเรื่องระดับบุคคล นะครับ ซึ่งในปัจจัยสองปัจจัยนี้ จะมีงานวิจัยทางจิตวิทยาเยอะหน่อยหนึ่ง ส่วน 3 ปัจจัยแรกเนี่ย จะเป็นปัจจัยทางสังคมและจิตวิทยามาประกอบกัน นะครับปัจจัยที่สี่ ก็คือ วิธีคิดของคนเรากับวิธีในการจัดการปัญหาต่าง ๆ ที่เกิดขึ้น นะครับทักษะทางความคิดและทักษะการจัดการปัญหาเนี่ย มันสำคัญมากกับการที่จะมีความสุขกับการที่จะจัดการความเครียด กับการที่จะจัดการอารมณ์ของเรา นะครับ ความรู้สึกมีพลังมี ชีวิตชีวา มีความกำลังใจ มีความมุ่งมั่นต่อสู้อดทน อึด นะครับ สิ่งเหล่านี้ล้วนแล้วแต่ต้องอาศัยนิสัยการจัดการปัญหากับนิสัยทางความคิด เพื่อที่จะได้จัดการสภาพจิตใจของตัวเองได้ แต่ถ้าพูดตรง ๆ นะครับ ความรู้ในเรื่องนี้มีเยอะมาก แต่ระบบการศึกษา โดยเฉพาะของบ้านเราเนี่ย ถือว่าเรื่องนี้ไม่ใช่เรื่องสำคัญ เพราะมันไม่มีอยู่ในหลักสูตรครับ แม้ว่า ระบบการศึกษาเคยมีในยุคหนึ่งในอดีต ที่เคยให้ความสำคัญกับเรื่องของทักษะชีวิต แต่เรื่องนี้ก็ไม่มีการจัดการเรียนรู้เป็นเรื่องสำคัญ ที่จริงแล้ว ถ้าอย่างต่ำที่สุด นะครับ ถ้าพูดถึงว่าในมหาวิทยาลัยที่เชิญผมไป แล้วผมไปให้ไม่ได้เนี่ย นะครับ ผมคิดว่า สิ่งหนึ่งที่น่าจะมีมาก ๆ ก็คือ มีตัวเลือกหรือเป็นตัวบังคับพื้นฐาน เพื่อให้เด็กนักศึกษาเนี่ย เรียนรู้เกี่ยวกับตัวเอง ฝึกทักษะทางความคิดและมีนิสัยการแก้ปัญหาเชิงรุก สิ่งเหล่านี้เนี่ย จะช่วยทำให้เขา มีความเข้มแข็งภายในจิตใจมากขึ้น นะครับ งานวิจัยทางจิตวิทยา มีคำหลายคำมากครับ ที่เกี่ยวข้องกับทักษะชุดนี้ ท่านอาจจะเคยได้ยิน คำว่า “Mindset” นะครับ คำว่า Mindset ก็มีงานวิจัยชุดหนึ่ง ซึ่งมาจากนักจิตวิทยา ซึ่งทำทางด้านการศึกษา นะครับ คำว่า มองโลกแง่ดี ผมเคยหยิบมาคุยกันแล้วนะครับ คำว่า ความเข้มแข็งทางใจ เราก็เคยคุยกันไปบ้าง สิ่งเหล่านี้ล้วนแล้วแต่เป็นทักษะที่ต้องฝึก แล้วก็เราก็พบว่า คนรุ่นใหม่ไม่ค่อยได้ฝึกครับ เพราะวิถีชีวิตที่เปลี่ยนไป เพราะการให้น้ำหนักความสำคัญที่แตกต่างกันไป นะครับ
การปรับปรุงวิธีคิดและการจัดการปัญหาของชีวิตเนี่ย แฝงอยู่ในรูปแบบการทำบำบัดแนวทางต่าง ๆ นะครับ ซึ่งก็มีหลักฐานแสดงประโยชน์การเยียวยาปัญหาทางจิตใจ ซึ่งเป็นกระบวนการจิตบำบัด เพื่อปรับวิธีคิดและการจัดการปัญหาของคน นะครับ บางแนวทางก็เป็นแนวแบบประเภท self-help(ช่วยเหลือตนเอง) ที่ไม่ได้เป็นงานวิจัยทางจิตวิทยา ซึ่งหลักคิดบางข้อ ก็ใช้ได้ หลักคิดบางข้อ ก็ไม่มีหลักฐานสนับสนุนอะไร นะครับ แต่ตัวนี้ ก็คือ ปัจจัยที่ 4 ก็คือ วิธีคิดของคนเราและการจัดการปัญหาเนี่ย มันตามไม่ทันกับการเปลี่ยนแปลงใน 3 ปัจจัยแรก นะครับ
ปัจจัยที่เป็นสาเหตุโรคซึมเศร้า : การมีปมค้างใจในวัยเด็ก
สาเหตุที่ห้า หรือปัจจัยที่ 5 ครับ ซึ่งเป็นเรื่องที่ลึกซึ้งที่สุด แล้วมักจะสัมพันธ์กันกับคนที่เป็นโรคซึมเศร้า ที่เป็นนาน กินยาแล้วไม่ดีขึ้นเท่าที่ควร หรือดีขึ้นแล้วถอยยาออกไม่ได้ นะครับ เรื่องนั้น ก็คือ การมีปมค้างใจ ครับ ปมค้างใจเนี่ย มันเป็นผลที่เกิดขึ้นที่ระดับบุคคลในครอบครัว นะครับ แต่มันเป็นผลกระทบจากการเปลี่ยนแปลงขนาดใหญ่ในสังคม ผมจะขยายความ นะครับ เมื่อเกิดการเปลี่ยนแปลงใน 3 เรื่องแรก คือ สัมพันธ์เปลี่ยนไป วิถีชีวิตเปลี่ยนไป รูปแบบงานเปลี่ยนไป นะครับ ครอบครัวก็เครียดขึ้นกว่าเดิม คนเป็นพ่อเป็นแม่มีเวลาให้น้อยลง เคร่งเครียดกับงาน กลับถึงบ้านไม่อยู่ในสภาพที่พร้อมในการดูแลลูก มันจะเกิดเหตุการณ์ที่กลายเป็นแผลทางใจให้กับเด็กได้ง่ายมาก นะครับ การดุด่า ต่อว่า ทำโทษรุนแรงหรือการละเลยไม่มีเวลาให้ ล้วนแล้วแต่เป็นสิ่งที่กลายเป็นปมค้างใจในเด็ก ซึ่งจะก่อให้เกิดความพร้อมต่อการที่จะมีความเปราะบางทางอารมณ์ ความรู้สึกเมื่อโตขึ้นมา นะครับ เด็กบางคน โชคร้ายไปกว่านั้นอีกครับ ถูกล่วงละเมิดทางเพศหรือถูกคุกคามความรู้สึกปลอดภัยตั้งแต่เล็ก บ้านไหนที่มีการทะเลาะเบาะแว้งกัน ซึ่งอันนี้เกิดขึ้นบ่อย เพราะความเคร่งเครียด เพราะว่า ไม่มีคนอยู่ข้าง ๆ คอยช่วยเหลือด้วยเนี่ย นะครับ หรือบ้านไหนที่มีการดื่มสุรา มีคนติดสุรา นะครับ มีคนใช้สารเสพติดหรือติดการพนันเนี่ย บ้านเหล่านี้จะเสี่ยงกับการมีความรุนแรง และความรุนแรงที่กระทบไปที่เด็กอย่างใดอย่างหนึ่งอย่างแน่นอน นะครับ
[ขอขอบคุณ นายแพทย์ ประเวช ตันติพิวัฒนสกุล อย่างสูง ไว้ ณ ที่นี้ด้วย]
[ถอดคำบรรยายจากคลิปคุณหมอ โดย หยินหยาง]
[โปรดแชร์ บทความนี้ ให้กับคนที่คุณรักและเป็นห่วงที่สุดด้วย นะครับ]
